Geschreven door Eli Valeton
Voorgelezen door Sanne van Deursen
Geluidsmontage Seth Mook
Thema: Sturm und Drang
Titel: Doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg

DOE MAAR GEWOON, DAN DOE JE GEK GENOEG

Laatst moest ik ineens weer denken aan een favoriete uitspraak van mijn moeder toen ik nog een kind was: “doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg”. Ze zei het om me af te remmen als ik – volgens haar dan – overdreef. Misschien bedoeld als een pedagogische correctie. Maar het was ook iets anders. Het was het onderdrukken van kinderlijke onbevangenheid. Waarom deed ze dat? De herinnering is pijnlijk. Een kind dat huilt om een dood vogeltje, daar is toch niets mis mee?

Ik huilde toen ik hoorde dat Rusland Hongarije was binnengevallen, in 1956. “Zoiets doe je niet!”, riep ik. Mijn moeder werd kwaad: “Stel je niet zo aan!” Waarom? Was zij zelf dan niet net zo verontwaardigd? Waarom onderdrukte ze die emotie?

De aanleiding dat ik weer aan moeders uitspraak dacht was een moment dat ik me inhield, bang was om te overdrijven. Mijn moeder remde me af. De wereld om me heen doet dat ook. En iedereen heeft daar last van, denk ik. Ach, doe maar gewoon, dan doe je gek genoeg.

Het is goed om na te denken over de betekenis van de woorden “gewoon” en “gek”. Eigenlijk zijn het vervelende begrippen, dooddoeners. Op de lagere school kwam er eens iemand een lezing houden over het woord, het begrip “gek”. Hij beweerde dat “gek” niet bestaat. Het is een domme, kortzichtige veroordeling die nergens op slaat. Die man heeft een diepe indruk op me gemaakt en ik ben zijn boodschap nooit vergeten.

Je vraagt je automatisch af of “gewoon” het tegenovergestelde is van “gek. “Gewoon” heeft vele betekenissen. Het kan als geruststelling bedoeld zijn: niet alles en iedereen hoeft persé bijzonder te zijn, of exclusief. Mag wel, hoeft niet. De bedoeling kan ook het omgekeerde zijn: iets bijzonders bagatelliseren. Als het over een ander gaat klinkt dat kleinerend. Als het over jezelf gaat klinkt het bescheiden. Met “gewoon” wordt ook wel bedoeld dat iets oninteressant is, of saai, en dat kan een veroordeling zijn.

Wat is het probleem? Waarom hebben we moeite met de uitingen van gevoelens door onze medemensen? Hun verdriet, hun blijdschap, hun woede? Het is angst, denk ik, angst dat de dingen uit de hand lopen. Kan dat dan kwaad? Misschien wel. Neem nou die demonstraties die in geweld eindigen. Daar zitten heftige emoties achter. En die uitbarstingen worden misschien wel veroorzaakt doordat die mensen in een ander opzicht onderdrukt worden. Onderdrukkers zijn vaak bang, denk ik. Er is moed voor nodig om een ander zichzelf te laten zijn.

Een paar dagen geleden lag er een dode merel op de parkeerplaats. Een vrouwtje. Ik pakte het lijfje op, het was nog warm. En wat mooi was dat verenpak, al die vlekjes in verschillenden kleuren bruin! Ik vroeg me af of ze een nest met eieren of jongen had. Redt een mannetjes merel dat alleen? Ik heb niet gehuild zoals ik als kind gedaan zou hebben. Maar ik denk telkens weer aan dat warme lijfje in mijn hand. Zoals ik nog denk aan die ekster vorig jaar, en die egel een paar jaar geleden, die ik in mijn tuin heb begraven. Ik heb er met niemand over gepraat. Want zou men mij niet sentimenteel gevonden hebben?

Zouden wij mensen niet veel gelukkiger zijn als we niet leden onder de onderdrukking van ons gevoel door het oordeel van anderen? Als we vrij waren onze gevoelens te erkennen en te uiten, onze fantasie te gebruiken en spontaniteit en creativiteit te gebruiken? Geef elkaar de ruimte, maar wel binnen de grenzen van ….

Oei! Hier sta ik aan de rand van een valkuil. Want als ik die grenzen van ons gedrag probeer te benoemen loop ik het risico te gaan beperken, afremmen, betuttelen. Ik wil niet vervallen in de fout die mijn moeder maakte.

gepubliceerd op 11 juni 2024